Main Article Content
Abstract
This study aims to explore and examine the moral teachings of Raden Mas Panji Sosrokartono, an important figure in Javanese moral and spiritual tradition, and their resonance with the axiology of Islamic education. More specifically, the study examines Sosrokartono's moral teachings as reflected in his symbolic names (sinandi) such as "Sang Alif," "Mandor Kloengsoe," and "Djoko Pring," which contain deep spiritual and social values. It also looks at his wider moral teachings as contained in his Ilmu Catur Murti and Ilmu Kantong Bolong that emphasize harmony, sincerity, simplicity, and selfless devotion. This study is a library research with a historical-critical-philosophical approach. The study found that the Sosrokartono’s moral teachings strongly resonate with the axiology of Islamic education in relation to the values of faith (aqidah), worship (ibadah), morality (akhlaq), and nationalism. The study argues that Sosrokartono’s locally rooted moral teachings are highly compatible with the axiological aims of Islamic education to form individuals who are pious, have noble character, and love for their nation. Sosrokartono's holistic moral teachings, combining intellectuality, morality, spirituality, and harmonization with divine, humanistic, and cultural values, are thus very relevant to the development of Muslim personalities and national values.
Article Details
Copyright (c) 2025 Nurryanto Midi Witoyo, Supriyanto Abdi

This work is licensed under a Creative Commons Attribution-ShareAlike 4.0 International License.
References
- Abdullah, A. (1996). Studi Agama Normativitas atau Historisitas? Pustaka Pelajar.
- Abudin, N. (2008). Ilmu Pendidikan Islam. Kencana.
- Aksan. (1995). Gema Suara Drs. R.M.P Sosrokartono. I. PT. Citra Jaya Murti.
- Aksan. (Surabaya). Ilmu dan Laku Drs. RMP. Sosrokartono: Vol. Cet. 4. Paguyuban Sosrokartanan.
- Al Bana, H. (1980). Aqidah Islam, Terj. M. Hasan Baidae. Al Ma’arif.
- Al Ghazali. (1927). Ma’ārij al-Quds. Muhyiddin Sabri al-Kurdi.
- Al Ghazali, I. (2015). Bidayatul Hidayah "Tuntunan Menggapai Hidayah Allah SWT. Terjm. Ahmad Sunarto. Mutiara Ilmu.
- Al Machfoeld, K. M. (1971). Priagung Dar-Us Salam Al Marhum Drs. Sosrokartono Di Jln. Pungkur No. 7 Bandung. Langkah-langkah, Tata Hidup, Kehidupan dan Kepribadian, Ditinjau dari Segi Keislaman. Yayasan Sosrokartono Yogyakarta.
- Al-Ghazali, A. H., Muhammad Ibn Muhammad. (1964). Ihya ‘Ulumuddin. Isa al-Babi al-Halaby.
- Ali, M. (t.t.). Ilmu Kantong Bolong, Ilmu Kantong Kosong, dan Ilmu Sunji Drs. Sosrokartono.
- Arifin, H. (1991). Kapita Selekta Pendidikan Islam dan Umum. Bumi Aksara.
- Azwar, S. (2009). Metode Penelitian. Pustaka Pelajar.
- Berten, K. (2002). Etika. PT. Gramedia Pustaka Utama.
- Brouwer, M., & M. Puspa. (t.t.). Sejarah Filsafat Barat Modern dan Sezaman. Penebit Alumni, Cetakan ke-3.
- Buzrizal, J. (2022). Konsep Kata Al-Basyar dan Kandungan Akhlakdalam Al-Qur’an. International Conferences on Islamic Studies (ICIS), 1.
- Ciptoprawiro, A. (1991). Alif: Pengertian Huruf Alif Dalam Paguyuban Sosrokartono Dalam Kandungan Al Qur’an Dan Dalam Kejawen. PT Citra Jaya Murti.
- Gatriyani (ed)., N. P. (2019). Filsafat Ilmu. Tohar Media.
- Hadiwijoyo, H. (2011). Sari Sejarah Filsafat Barat 2. Penerbit Kanisius Cetakan-24.
- Hafni Sahir, S. (2021). Metodologi Penelitian. Cet.I. KBM Indonesia.
- Husaini, A. (2005). Wajah Peradaban Barat. Gema Insani Press.
- Ilyas, Y. (1993). Kuliah Aqidah Islam,. Lembaga Pengkajian dan Pengamalan Islam (LPPI) Universitas Muhammadiyah Yogyakarta.
- Irawan, A. (2018). Novel Biografi R.M.P Sosrokartono Guru Soekarno, Inspirator Kartini. I. Imania.
- Irfan Riyadi, M. (2014). Manunggaling Kawulo Gusti Konsep Wahdad Al Wujud Dalam Geneo Teosofi Ibn ’Arabi Dan. R. Ronggowarsito. STAIN Ponorogo Press.
- Isna, M. (2001). Diskursus Pendidikan Islam. Global Pustaka Utama.
- Jamaludin.,(ed), Z. (2018). Akhlak Tasawuf Jalan Lurus Mensucikan Diri. Kalimedia.
- Kandari, & Bajuri, M. (2020). Pendidikan Islam Ideal. Jurnal Pendidikan Islam Indonesia, 04.
- Maftukhin. (2012). Filsafat Islam. Teras.
- Magnis Suseno, F. (1993). Etika dasar, Masalah pokok filsafat etika,. Kip.
- Miskawaih, I. (1996). , Tandzib al Akhlaq. American University Press.
- Moesseno, K. (2018). Bunga Rampai Sikap Hidup Drs. Sosrokartono Sebagai Pedoman Hidup Generasi Penerus. Garuda Mas Sejahte.
- Mulyono. (2018). Ajaran “Ilmu Kantong Bolong” Dan Pandangan Hidup Pancasila Dalam Perspektif Etika Sosial. 03.
- Munawir, A. W. (1984). Kamus al-Munawir. PP. Al-Munawir Krapyak.
- N., E. (2019). Buku Ajar Filsafat Ilmu. Umsida Press.
- Naquib al-Attas, S. M. (1993). Islam and Secularism. International Institute of Islamic Thought and Civilization (ISTAC).
- Pa’ Soesno. (t.t.). Karena Panggilan Ibu Sedjati Riwayat Hidup dari Drs. R.M.P. Sosrokartono.
- Priyanto, H. (2018). Drs. Raden Mas Pandji Sosrokartono; Putra Indonesia Yang Besar. Yayasan Kartini Indah.
- Priyanto, H. (2021). Drs. Raden Mas Panji Sosrokartono, Biografi dan Ajaran-Ajarannya. Cet.I. Surya Ofcet.
- Qordhawi, Y. (1989). Al-Khasais Al-Ammah Lil-Islam, cet. Ke-4. Maktabah Wahbah.
- Rahman Assegaf, A. (2013). Aliran Pemikiran dalam Islam, Hadlarah Keilmuan Tokoh Klasik Sampai Modern. Rajawali Press.
- Rahman, F. (1992). Islam. Bumi Aksara.
- Rosyidin, A., & Amroeni. (2016). Nilai Perspektif Filsafat. Perdana Publising.
- Russell, B. (2004). Sejarah Filsafat Barat. Pustaka Pelajar, Cetakan II.
- Sa’adillah, R., Winarti, D., & Khusnah, D. (2021). Kajian Filosofis Konsep Epistemologi dan Aksiologi Pendidikan Islam. Journal of Islamic Civilization, 03.
- Sahabuddin. (2007). Ensiklopedia al-Qur`an: Kajian Kosakata. Lentera Hati.
- Saleh, A. R. (2005). Pendidikan Agama dan Pembangunan Watak Bangsa. RajaGrafindo Persada.
- Saleh, H. (2008). Fiqh Kontemporer. Rajawali Press.
- Samirin. (2017). Nilai-Nilai Pendidikan Karakter Menurut Kosep Yusuf Qardhawi. Jurnal Educan Universitas Gontor Ponorogo, 01.
- Shihab, M. Q. (1997). Tafsir Al-Quran al-Karim: Tafsir atas Surat-Surat Pendek Berdasarkan Urutan Turunnya Wahyu. Cet. II. Pustaka Hidayah.
- Sosrokartono. (1971). Kempalan Serat-Serat Drs. R.M.P. Sosrokartono (Surabaya: Panitya Buku Riwayat Drs. R.M.P. Sosrokartono. Panitya Buku Riwayat Drs. R.M.P. Sosrokartono.
- Suxmanto. (1996). Kempalan Serat-Serat Drs. R.M.P. Sosrokartono. Paguyuban Sosrokartanan.
- Tafsir, A. (2012). Filsafat Pendidikan Islam. Cet.II. PT. Rosda Karya.
- Toynbee, A. (2007). Sejarah Umat Manusia; Uraian Analitis, Kronologis, Naratif, dan Komparatif. Pustaka Pelajar, Cetakan IV.
- W. Kelley, M. (1998). The Impulse of Power, Formative Ideals of Western Civilization. Contra Mundum Books.
- Wahyu Abadi, T. (2019). Aksiologi: Antara Etika, Moral, dan Estetika.
References
Abdullah, A. (1996). Studi Agama Normativitas atau Historisitas? Pustaka Pelajar.
Abudin, N. (2008). Ilmu Pendidikan Islam. Kencana.
Aksan. (1995). Gema Suara Drs. R.M.P Sosrokartono. I. PT. Citra Jaya Murti.
Aksan. (Surabaya). Ilmu dan Laku Drs. RMP. Sosrokartono: Vol. Cet. 4. Paguyuban Sosrokartanan.
Al Bana, H. (1980). Aqidah Islam, Terj. M. Hasan Baidae. Al Ma’arif.
Al Ghazali. (1927). Ma’ārij al-Quds. Muhyiddin Sabri al-Kurdi.
Al Ghazali, I. (2015). Bidayatul Hidayah "Tuntunan Menggapai Hidayah Allah SWT. Terjm. Ahmad Sunarto. Mutiara Ilmu.
Al Machfoeld, K. M. (1971). Priagung Dar-Us Salam Al Marhum Drs. Sosrokartono Di Jln. Pungkur No. 7 Bandung. Langkah-langkah, Tata Hidup, Kehidupan dan Kepribadian, Ditinjau dari Segi Keislaman. Yayasan Sosrokartono Yogyakarta.
Al-Ghazali, A. H., Muhammad Ibn Muhammad. (1964). Ihya ‘Ulumuddin. Isa al-Babi al-Halaby.
Ali, M. (t.t.). Ilmu Kantong Bolong, Ilmu Kantong Kosong, dan Ilmu Sunji Drs. Sosrokartono.
Arifin, H. (1991). Kapita Selekta Pendidikan Islam dan Umum. Bumi Aksara.
Azwar, S. (2009). Metode Penelitian. Pustaka Pelajar.
Berten, K. (2002). Etika. PT. Gramedia Pustaka Utama.
Brouwer, M., & M. Puspa. (t.t.). Sejarah Filsafat Barat Modern dan Sezaman. Penebit Alumni, Cetakan ke-3.
Buzrizal, J. (2022). Konsep Kata Al-Basyar dan Kandungan Akhlakdalam Al-Qur’an. International Conferences on Islamic Studies (ICIS), 1.
Ciptoprawiro, A. (1991). Alif: Pengertian Huruf Alif Dalam Paguyuban Sosrokartono Dalam Kandungan Al Qur’an Dan Dalam Kejawen. PT Citra Jaya Murti.
Gatriyani (ed)., N. P. (2019). Filsafat Ilmu. Tohar Media.
Hadiwijoyo, H. (2011). Sari Sejarah Filsafat Barat 2. Penerbit Kanisius Cetakan-24.
Hafni Sahir, S. (2021). Metodologi Penelitian. Cet.I. KBM Indonesia.
Husaini, A. (2005). Wajah Peradaban Barat. Gema Insani Press.
Ilyas, Y. (1993). Kuliah Aqidah Islam,. Lembaga Pengkajian dan Pengamalan Islam (LPPI) Universitas Muhammadiyah Yogyakarta.
Irawan, A. (2018). Novel Biografi R.M.P Sosrokartono Guru Soekarno, Inspirator Kartini. I. Imania.
Irfan Riyadi, M. (2014). Manunggaling Kawulo Gusti Konsep Wahdad Al Wujud Dalam Geneo Teosofi Ibn ’Arabi Dan. R. Ronggowarsito. STAIN Ponorogo Press.
Isna, M. (2001). Diskursus Pendidikan Islam. Global Pustaka Utama.
Jamaludin.,(ed), Z. (2018). Akhlak Tasawuf Jalan Lurus Mensucikan Diri. Kalimedia.
Kandari, & Bajuri, M. (2020). Pendidikan Islam Ideal. Jurnal Pendidikan Islam Indonesia, 04.
Maftukhin. (2012). Filsafat Islam. Teras.
Magnis Suseno, F. (1993). Etika dasar, Masalah pokok filsafat etika,. Kip.
Miskawaih, I. (1996). , Tandzib al Akhlaq. American University Press.
Moesseno, K. (2018). Bunga Rampai Sikap Hidup Drs. Sosrokartono Sebagai Pedoman Hidup Generasi Penerus. Garuda Mas Sejahte.
Mulyono. (2018). Ajaran “Ilmu Kantong Bolong” Dan Pandangan Hidup Pancasila Dalam Perspektif Etika Sosial. 03.
Munawir, A. W. (1984). Kamus al-Munawir. PP. Al-Munawir Krapyak.
N., E. (2019). Buku Ajar Filsafat Ilmu. Umsida Press.
Naquib al-Attas, S. M. (1993). Islam and Secularism. International Institute of Islamic Thought and Civilization (ISTAC).
Pa’ Soesno. (t.t.). Karena Panggilan Ibu Sedjati Riwayat Hidup dari Drs. R.M.P. Sosrokartono.
Priyanto, H. (2018). Drs. Raden Mas Pandji Sosrokartono; Putra Indonesia Yang Besar. Yayasan Kartini Indah.
Priyanto, H. (2021). Drs. Raden Mas Panji Sosrokartono, Biografi dan Ajaran-Ajarannya. Cet.I. Surya Ofcet.
Qordhawi, Y. (1989). Al-Khasais Al-Ammah Lil-Islam, cet. Ke-4. Maktabah Wahbah.
Rahman Assegaf, A. (2013). Aliran Pemikiran dalam Islam, Hadlarah Keilmuan Tokoh Klasik Sampai Modern. Rajawali Press.
Rahman, F. (1992). Islam. Bumi Aksara.
Rosyidin, A., & Amroeni. (2016). Nilai Perspektif Filsafat. Perdana Publising.
Russell, B. (2004). Sejarah Filsafat Barat. Pustaka Pelajar, Cetakan II.
Sa’adillah, R., Winarti, D., & Khusnah, D. (2021). Kajian Filosofis Konsep Epistemologi dan Aksiologi Pendidikan Islam. Journal of Islamic Civilization, 03.
Sahabuddin. (2007). Ensiklopedia al-Qur`an: Kajian Kosakata. Lentera Hati.
Saleh, A. R. (2005). Pendidikan Agama dan Pembangunan Watak Bangsa. RajaGrafindo Persada.
Saleh, H. (2008). Fiqh Kontemporer. Rajawali Press.
Samirin. (2017). Nilai-Nilai Pendidikan Karakter Menurut Kosep Yusuf Qardhawi. Jurnal Educan Universitas Gontor Ponorogo, 01.
Shihab, M. Q. (1997). Tafsir Al-Quran al-Karim: Tafsir atas Surat-Surat Pendek Berdasarkan Urutan Turunnya Wahyu. Cet. II. Pustaka Hidayah.
Sosrokartono. (1971). Kempalan Serat-Serat Drs. R.M.P. Sosrokartono (Surabaya: Panitya Buku Riwayat Drs. R.M.P. Sosrokartono. Panitya Buku Riwayat Drs. R.M.P. Sosrokartono.
Suxmanto. (1996). Kempalan Serat-Serat Drs. R.M.P. Sosrokartono. Paguyuban Sosrokartanan.
Tafsir, A. (2012). Filsafat Pendidikan Islam. Cet.II. PT. Rosda Karya.
Toynbee, A. (2007). Sejarah Umat Manusia; Uraian Analitis, Kronologis, Naratif, dan Komparatif. Pustaka Pelajar, Cetakan IV.
W. Kelley, M. (1998). The Impulse of Power, Formative Ideals of Western Civilization. Contra Mundum Books.
Wahyu Abadi, T. (2019). Aksiologi: Antara Etika, Moral, dan Estetika.